Perçebîyayişê Keyfxweşî Biçoşî û Bişênîya “Hîkayeyê Koyê Bîngolî”


|| Welat Ramînazad

“Henekanê Silî ver zaf pîyayan keyeyê xo bar kerdîbî.” r.46

Verîcû mi hîrê romanê Soro, Kalaşnîkof û Kilama Pepûgî yê Deniz Gunduz wendbi.

Tewr peynî de serre 2018 de mi Kilama Pepûgî wendibi, o wext ra yo mi qelema Deniz Gunduzî ra tawa nêwendibi.

Kitabê Hîkayeyê Koyê Bîngolî yê Deniz Gunduz rewna ro yo mi mîyanê kitabanê ke ez biwano. Serre 2014 de weşanxaneyî Vateyî ra çap bîyo. No kitabî ra dima romanê Kaleşnîkof amêbi weşanayiş. Deniz Gunduzî hetê roman û hîkayeyan ra panç, şeş serrî yo ke bêveng o.

Ma wendoxê kirmanckî bi çar çiman ha pawêno berheman ey yê newe yî!...

Goreyê wendişê xo ez şîyêno bivajo ke, Deniz Gunduzî goreyê kitabanê xo yê verîn, her kitabê xo yê neweyî de xo hîna zaf aver berdo, xo kemilnayo û xo dewlemend kerdo.

Kitabê Hîkayeyê Koyê Bîngolî de bi nameyê Nobedar, Hesrete, Dara Sosyalîzm, Zureker û Kuvî panç hîkayeyî estê. 

Hetê bikarerdişê ziwanî ra no kitabî xeylî dewlemend û ruhkurd o. Zaf eşkere ya ke Deniz Gunduz zor dayo sindoranê ziwanê xo. Werekna pêro nuştoxê ma zor bide ziwanê mintiqaya xo ke, bi berheman xo ziwan mintiqaya xo newe ra biafirnî. Standartkerdişê kurdkî wa hetê qaîde û îmla ra bibo la qaîde kurdkî wa hetê çekuyan ra nêbo la xêncî tayê çekuyê wertaxîyan. Çekuyî her fekî erjayî û qedîm î…

Her çiqas, rîdî fekan ra ziwanê ey zor da mi zî, wa xo ra bido zî, no hawa kitabî wendoxî zêdnênî,  keyfa mi hem ziwanê ey ra zaf  amê hem zî tehmêko edebî yo bilezet û weş da mi. Rewna ro yo ke mi bi ziwanê xo mi kitabêko wina bitehm, rehetker, honikker nêwendibi. Û hende pize  ra ez nêhiwîyabo, mi hîyhîye nêkerdbi.

Hîkeyeyan gedetîya mi ra zaf çîyî newe ra erdî mi vîrî; vîro mi yo kolektîf û şexsî newe ra afirna.

Sewbîna hetê tewr başî û giringî  no kitabî:

Mekanê no hîkayeyan dew o. Deniz Gunduz no hîkeyeyanê xo de cuya dewî, psîkolojî û karekter û tîpolojîya dewijan, buhranê nasnameya dewijan, têkilîya qizilbaşan û sunîyan, têkilîya dewijan, kulturê dewî, xozaya dewî, kar û barê dewî, tersa dewletî, dewî ra koçkerdişî, aîdîyeta pîye-mayan û lajan û keyneyan bi herre dir…  mojnêno ma.

Têkilîya dewî bi teberî ra; însanan, bajarî û dewletî de  problem, krîz, şok, derdê dewijan teberî dewî ra; bajarî ra, dewletî ra yenî. Teberî  seba dewî  beno sedemê serobîn û tarûmarbîyaiş. Hetobîn ra zî teberî;bajarî de perçebîyayiş, xovînkerdişê, xonêmendişê kurdan, bajaran senî kurdan weno,beno kurdwer nawnêno ma.  

Panç hîkayeyan de no krîz û şok, perçebîyayiş, xonêmendiş, xovînkerdiş, herimnayiş, xerepîyayiş, serobînbîyayiş esto.Hîkayeya Hesretî, Nobedarî no hetî ra zaf trajîk a. Hîkayeya Dara Sosyalîzm, teberî senî qrîzêk, buhranêk trajîkûkomîk erdo dewî ma vênênî. Hîkayeya Nobedarî de dewlet çi belayan, bobelatan dewijêk serî ma wanênî.

Verî ma kurdî bikewo bajerî, bi bajarî ra dekewo têkilîye ma kurdî komeleyêka ke  bikeyf, bişênî, enerjîk, biços, hiwîhes, hesgeşî, tinaz, yerî, laqirdî û henekhes, mîzahhes û îronîhes, goşpanêkewte….  Komelayêka ke ketehmêko xorîn cuyî, dinya û estbîyayişê ra gênî,  mîyanê trajî, derd û dejî de xo rê keyfek, şahîyek afiranî.

Ma ke ewnîyênî Hîkayeyê Koyê Bîngolî ra  mîzah, îronî, henek, yerî, laqirdî, tinazê dewijan keyfxweşî, biçoşîya, cuya dewî û karektera keyfgeşî, hesgeşî dewijan nawnêno ma.

 Hîkayeya Nobedarî de ma xorîn ra tersa dewletî karekteran de vênênî. Tersa karekteran çi hende xorîn bibo zî, dewijî mîyanê  tersan de zî xo rê şahîyêk, şênîyêk, çoşêk afirnênî.  Û yerî, tinaz, henek senî beno wasitayêko xoverdayişî ma na hîkayeyê de wanênî. Wendoxê ke  hîkayeyê de wanêne ke dewijî  yerî û tinazê xo pê suretê Mistefa Kemal kenî, hiwîyayişî ra pize ey dejêno:

“-Heso ti vaje, no kutikbav cemedîno?

-Wullayî nizano, xêlê amo pêser…

-Nê lo nicemedîno. To nîdîyo sey herê nêrî yo.” r.16

Hîkayeyê Hesrete de zî bajare de perçe bi perçe komikêk; mergî trajedîyêkê kokimêk esto labêla bînê tabûtê de kokim de, dewîjek, tabûta merde dir  senî qise keno:

“Apo hela goş mi ser ne ez to ra se vano? Rama Heqî to ra bo, na qiseya verî ya. Ez de dada to nî, na qiseya werteyê kitabî ya. To linge şanitbî hard, Ezraîlî to de baş nikerdêne. Yeno to vîrî, to vatêne hena hawt serre mi estê. Dê vatêne, to Heqî ra tapuyê na dinya guretbî. Senên a? Na kî qiseya pêyên a. Dê haydî yala…” r. 64

Labêla ma ke bajaran dir kewnî têkilîyî bajarî strukturê komela ma serobîn keno, perçe bi perçe keno, ma xo vîn kenî, xo nêmanênî. Bajaran de ma benî komaleyêka melankolîk, bohemî, mazoşîst, mergîhesî, arabesk,  cuyî û estbîyayişê ra keyf û zewq nêgirewte… Ma bajaran de heswerî û keyfweşîya ma perçe beno, zerrgeşî, ruhweşî xo vîn kenî…

Hîkayeyê Koyê Bîngolî de çîyî ke ma bi dekewtişê bajaran çi-çiyî vîn kerdo nawnêno ma!... 

Hemverê bajarî de ganî ma rasyonalîst, pragmatîst, matematîkî  tewbigêrî.  Ma fek şîn û şuwara, gazin û lomeyan, gere û şîkayetan, bohemî, mazoşîstî, melankolîk û arabeskî ra   fek verradî. Bê xo vînkerdiş, ma senî şîyênî xo bikerî bajarî, bajare de senî xo newe ra înşa bikerî? Ma ser o na perse de xo bidejnî, çareserîyan peyda bikerî. Hetobîn ra zî problema edebîyata ma na ya ke nêşêna ma bikero bajarî, ma rê bajaran înşa nêkena, karekterê bajarî nêafirênea. Verîcû bi edebîyat, huneran realîteyî yenî afirnayiş.

Bi hêvîya ku ma berhamanê neweyî Deniz Gunduz de afirnayişê no realîteyan bivênî û biwanî….

📻 LI SER PÊYAN, ÇEND KELAM


📻 AŞ Û BAŞ

📧hurbini1@gmail.com
Her mazûvan û berhemdar ji naveroka xwe berpirsîyar e.